Chełmscy żołnierze wyklęci

CHEŁMSCY ŻOŁNIERZE WYKLĘCI Z LAT 1944 – 1947
(symboliczne wybrane sylwetki)

Komendanci Inspektoratu AK- WiN Chełm 1944 – 1947:

1. Podpułkownik Władysław Zalewski „Leśnik”
Urodził się w 1905 roku we wsi Szewno (kieleckie). Po ukończeniu szkoły w Hrubieszowie zawodowy oficer artylerii, w 1939 roku kapitan. W konspiracji niepodległościowej nieprzerwanie od ucieczki z niewoli niemieckiej jesienią 1939 roku do aresztowania przez UB w marcu 1945r. Komendant ZWZ obwodu hrubieszowskiego, a następnie obwodu Janów Lubelski. Zastępca inspektora zamojskiego ZWZ-AK. Od jesieni 1942 roku do marca 1945 inspektor chełmski. Od jesieni 1944 roku równolegle pełnił funkcję zastępcy komendanta okręgu lubelskiego. Po aresztowaniu przeszedł ciężkie śledztwo na Zamku w Lublinie. Z więzienia wyszedł w ramach tzw. „amnestii Radosława” w sierpniu 1945 roku. Wyjechał do Wrocławia, gdzie zmarł na początku lat 90. XX wieku.

2. Kapitan Franciszek Jarocki „Jadźwing”
Urodził się w 1905 roku w Borowie (pow. krasnostawski). Po ukończeniu gimnazjum w Krasnymstawie wstąpił do szkoły oficerskiej. Porucznik w 7 Pułku Piechoty Legionów w Chełmie. Po ucieczce z niewoli niemieckiej od listopada 1939 w konspiracji. Od września 1942 roku komendant obwodu krasnostawskiego AK. W lutym 1944 roku zastępca inspektora chełmskiego. Od wiosny 1944 równocześnie dowódca oddziałów AK - Oddział Partyzancki 7. Po aresztowaniu „Leśnika” do maja 1945 roku pełnił obowiązki inspektora. Aresztowany przez UB i skazany na 5 lat więzienia „za przynależność do AK”. Zwolniony w 1947 roku w ramach amnestii. Wyjechał na Śląsk. W 1954 roku ponownie aresztowany i skazany na 8 lat wiezienia. Wyszedł na wolność w 1956 roku. Mieszkał w Warszawie i pracował w hucie. Zmarł w 1985 roku.

3. Major Józef Gniewkowski „Sambor”, „Orsza”, „Wład”, „Narbut”,”Trak”.

Urodził się w 1908 roku w Tomaszowie Lubelskim. Oficer zawodowy WP. W konspiracji od lutego 1940 roku – komendant obwodu tomaszowskiego ZWZ. Zagrożony aresztowaniem przeniósł się w biłgorajskie i został mianowany komendantem rejonu Aleksandrów. Od jesieni 1942 zastępca komendanta obwodu , a od stycznia 1943 komendant obwodu – kierował nim nieprzerwanie do maja 1945 roku. Od maja 1945 inspektor chełmski. Inspektoratem kierował do lipca 1946 roku – początkowo stale przebywał w Chełmie, a od jesieni 1945 roku przeniósł się do Bydgoszczy. Od lipca 1946 roku przeniesiony do okręgu Lublin – do dyspozycji komendanta okręgu. Ujawnił się w marcu 1947 roku i zamieszkał we Wrocławiu. Zmarł w 1958 roku.

4. Kapitan Jan Małek „Zrąb”, „Zawada”, „Maczek”.
Urodził się we wsi Olszanka (pow. Krasnystaw) w 1916 roku. Po maturze ukończył Szkołę Podchorążych Rezerwy Artylerii we Włodzimierzu Wołyńskim. W konspiracji nieprzerwanie od listopada 1939 roku. Od maja 1942 komendant rejonu w obwodzie Krasnystaw. W kwietniu 1944 mianowany dowódcą oddziału partyzanckiego w zgrupowaniu OP 7 (tzw. oddział „Zręba”). Odziałem dowodził do rozformowania w sierpniu 1944 roku. Od listopada 1944 roku przeniesiony do Inspektoratu Chełmskiego - pełnił funkcję adiutanta inspektora. W lipcu 1946 roku został powołany na pełniącego obowiązki inspektora. Podczas pobytu w Chełmie używał nazwisk Janusz Mostowski i Edward Dolata. Ujawnił się wraz z Komendą Okręgu Lubelskiego WiN w marcu 1947 roku w Warszawie. Aresztowany w 1949 roku , więziony do 1956. Zmarł w 1984 roku. Pochowany został na cmentarzu w Częstoborowicach.

3. Porucznik Jerzy Neyman (Nejman) „Boryna” „Bułat”
W konspiracji chełmskiej używał nazwiska Antoni Dębiński.
Oficer zawodowy kawalerii. W 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty AK dowódca 21pułku Ułanów Nadwiślańskich ( tzw. szwadron „Hińczy”).
Funkcję komendanta obwodu chełmskiego sprawował od stycznia do 10 marca 1945 roku. Ranny podczas potyczki z UB w Wojsławicach został aresztowany w czasie transportu do szpitala. Zamordowany w areszcie UB na ul. Reformackiej w Chełmie i pochowany w nieznanym miejscu.

2. Porucznik Wacław Makara „Liść”
Oficer rezerwy Wojska Polskiego. Do 1939 roku nauczyciel w Cycowie. W konspiracji od 1940 roku. Komendant placówki AK w Cycowie, a od sierpnia 1943 roku zastępca komendanta obwodu. W okresie od września 1944 do stycznia 1945 roku komendant obwodu chełmskiego AK. Zagrożony aresztowaniem przeniósł się do Gdańska. Tam nadal działał w konspiracji. Ujawił się w 1947 roku. Aresztowany w 1952 roku - przebywał w więzieniu do 1956. Po wyjściu z wiezienia osiedlił się w Bydgoszczy.

1. Porucznik Leon Bornus „Klucznik”, „Barcicki”, „Boryna”.
Urodził się w 1912 roku w Rożdżałowie. Po maturze odbył służbę wojskową w szkole podchorążych rezerwy. Uczestnik obrony Twierdzy Brzeskiej. Zbiegł z niewoli sowieckiej i powrócił do rodzinnego Rożdżałowa. Od 1940 roku jeden z organizatorów podziemia ludowego w powiecie chełmskim. W 1943 roku został komendantem Batalionów Chłopskich w powiecie, a po zjednoczeniu BCh z AK komendantem Obwodu Chełmskiego Armii Krajowej. Jesienią 1944 roku zerwał z konspiracją i opuścił obwód. Ukończył studia i pracował jako naukowiec w Puławach. Zmarł w 2010 roku.

Komendanci Obwodu Chełmskiego

4. Porucznik Edward Woll „Gruby” „Milek”
Urodził się w 1901 roku w Przemyślu. W latach 1919 – 1921 brał udział w wojnie z bolszewikami. W okresie II RP zawodowy podoficer Wojska Polskiego, między innymi służył w 7 pułku piechoty w Chełmie. W okresie okupacji niemieckiej w konspiracji w Warszawie i obwodzie warszawskim. W kwietniu 1945 roku objął obwód chełmski i kierował nim bezpośrednio do jesieni 1946 roku. Zagrożony aresztowaniem wyjechał do Torunia i zostawił upoważnienia do prowadzenia bieżącej pracy swojemu zastępcy „Karolowi”. W marcu 1947 roku ujawnił się w Warszawie i przeniósł na stałe do Torunia. W latach 50. i 60. XX wieku stale inwigilowany przez komunistów. Zmarł w 1968 roku. Pochowany na cmentarzu w Przemyślu.

5. Porucznik Józef Drzymała „Karol”
Urodził się w 1908 roku w Borysławiu. Po maturze i odbyciu służby wojskowej w szkole podchorążych rezerwy pracował w straży więziennej. W okresie okupacji niemieckiej zamieszkał w Bukowej Małej (pow. Chełm). W konspiracji od 1943 roku – dowódca placówki Bukowa, a od 1944 roku komendant rejonu. W maj 1945 roku mianowany zastępcą komendanta obwodu z zachowaniem funkcji komendanta rejonu. Od października 1946 roku pełnił funkcję komendanta obwodu. Ujawnił się w marcu 1947 roku i wyjechał na ziemie zachodnie. Skutecznie zatarł za sobą wszelkie ślady – mimo usilnych poszukiwań UB i SB do końca systemu komunistycznego nie zdołały go odnaleźć.
Nigdy też nie kontaktował się ze swoimi przełożonymi i podwładnymi. Mieszkał prawdopodobnie w okolicy Wrocławia i zmarł w latach 80.

1. Porucznik Witold Fałkowski „Wik”
Urodził się w 1914 roku w Chełmie. Absolwent Seminarium Nauczycielskiego i Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty. W konspiracji od 1939 roku. W 1943 przez kilka miesięcy pełnił obowiązki komendanta obwodu chełmskiego AK. Komendant rejonu od 1943 roku. Aresztowany przez NKWD w październiku 1944 roku, skazany na 10 lat więzienia. Zwolniony w październiku 1945. Zerwał kontakty z konspiracją i podjął pracę w szkolnictwie. Zmarł w 1994 roku, pochowany na cmentarzu przy ul. Lwowskiej.

2. Porucznik Ryszard Markiewicz „Mohort”, „Styr”
Urodził się w 1917 roku w Kursku na Uralu. Po ukończeniu Seminarium Nauczycielskiego w Krzemieńcu i szkoły podchorążych podjął pracę jako nauczyciel w Lubomlu. W konspiracji od 1942 roku. Dowódca kompanii w 27 Wołyńskiej Dywizji AK. Po rozbrojeniu Dywizji przez sowietów uniknął wywózki na Sybir i włączył się do konspiracji chełmskiej. W październiku 1944 roku mianowany komendantem rejonu. Aresztowany przez UB w styczniu 1945 roku , skazany na 10 lat wiezienia. Zwolniony w wyniku amnestii. Wyjechał na Wybrzeże i podjął pracę w szkolnictwie. Zmarł w 2006 roku. Jego imię nosi Gimnazjum w Melechowie (woj. zachodniopomorskie).

Komendanci rejonu I AK – WiN

3. Porucznik Jerzy Neuman (Nejman) „Boryna” „Bułat”
W konspiracji chełmskiej używał nazwiska Antoni Dębiński.
Oficer zawodowy kawalerii. W 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty AK dowódca 21pułku Ułanów Nadwiślańskich.
Od jesieni 1944 roku komendant rejonu Pawłów – Rejowiec. Po aresztowaniu „Mohorta” przejął również jego rejon. Funkcję komendanta rejonów pełnił równolegle z funkcją komendanta obwodu. Ranny w potyczce z UB w Wojsławicach został aresztowany podczas transportu do szpitala. Zamordowany w areszcie UB na ul. Reformackiej w Chełmie i pochowany w nieznanym miejscu.

4. Józef Michalik „Ślązak” –
Do 1939 roku zawodowy podoficer WP. Pochodził z powiatu lubartowskiego, gdzie od 1942 roku był w konspiracji akowskiej. W marcu 1945 roku otrzymał nominację na komendanta rejonu I w obwodzie chełmskim. Zginął w kwietniu -1945, (zastrzelony w potyczce z UB). Miejsce pochówku nieznane.

5. Porucznik Stanisław Sekuła (po 1944 roku używał nazwiska Sokół) „Sokół”
Urodził się w 1923 roku w Kowlu. Żołnierz samoobrony wołyńskiej i 27 Wołyńskiej Dywizji Armii Krajowej o pseudonimie „Marszałek”. Po przybyciu do obwodu chełmskiego w konspiracji rejowieckiej jako „Sokół”. Początkowo dowódca bojówki rejonu, a następnie oddziału znanego jako oddział AK „Sokoła”. Komendant rejonu po śmierci „Ślązaka” do czerwca 1945 roku. Następnie w konspiracji w kieleckim – ujawnił się jesienią 1946 roku.
Ponownie w konspiracji od 1948 roku w powicie chełmskim i hrubieszowskim. Aresztowany w 1950 roku i skazany na 15 lat więzienia. Zwolniony z wiezienia w 1956 roku zamieszkał w Wojsławicach. Zmarł w latach 80.

6. Porucznik Henryk Lewczuk „Młot”
Urodził się w 1923 roku w Chełmie. W konspiracji od 1940 roku. Żołnierz oddziału „Jelenia” i „Sędzimira”. Po wejściu sowietów w strukturach organizacji antykomunistycznej NIE. Komendant rejonu od lipca 1945 do marca 1947 roku. Dowódca oddziału zbrojnego obwodu chełmskiego WiN. Po ujawnieniu na przymusowej emigracji we Francji – działacz organizacji polonijnej OGNIWO. W 1992 roku powrócił do kraju – Poseł RP IV kadencji. Zmarł w 2009 roku. Pochowany na cmentarzu w Chełmie.

Jerzy Masłowski